buurtwandeling "Kuregem, een kijk op de wijk."

Kuregem Kort

extra achtergrond info over wijk voor de leerkracht.

Kuregem is een wijk van Anderlecht, begrensd door het kanaal, het Zuidstation en de Brusselse binnenring. Ze deelt haar grondgebied met een stukje Molenbeek en Sint-Gillis. Met haar kleine twee vierkante kilometer herbergt ze ongeveer 27.000 mensen. Kuregem is getekend door haar industrieel verleden en heeft altijd een grote aantrekkingskracht gehad voor mensen van overal. Vandaag is het een van de meest achtergestelde en superdiverse buurten van het land. Ze herschrijft haar geschiedenis elke dag in een ijl tempo.

De economie als motor…

De textielnijverheid zorgde al in de vroege middeleeuwen voor een enorme bron van inkomsten in Brussel. Kuregem nam dankzij zijn ligging een groot deel van deze industriebedrijvigheid in. Haar ligging dichtbij de Zenne was van levensbepalend belang. Om textiel te creëren was water onmisbaar. Men gebruikte water om wol en katoen te wassen, te spoelen en te verven. Daarenboven werd in 1832 het kanaal Brussel-Charleroi geopend en dit vergemakkelijkte de aanvoer van steenkool en staal. Het werd al snel duidelijk dat Kuregem het centrum van de textielnijverheid was in Brussel. In het begin van de 19^de eeuw bevonden alle nieuwe technische snufjes van de textielindustrie zich in de buurt van Kuregem. Het moet dan ook niet gezegd dat door de opgang van de industrie in dit gebied, de eigenaars van deze fabrieken al snel uitgroeiden tot de machtigste personen in de gemeente (Jorez, Eloy).

Door de komst van het kanaal Brussel-Charleroi ontstond in Kuregem ook een nieuwe industriële tak: de metaalnijverheid. Een gevolg daarvan was dat er sprake was van een sterke bevolkingstoename in en rond het industriegebied. Dit betekende echter niet dat de arbeids-bevolking het voor het zeggen had. Zoals de geschiedenis ons al in vele gevallen geleerd heeft, was Kuregem een schoolvoorbeeld van hoe mensen uitgebuit werden. Dit zorgde na verloop van tijd voor heel wat sociale onrust in het gebied. Zo brak er snel een sociale opstand uit, mensen leefden in armoede en werden kwetsbaar voor epidemieën .

Het gebied kende al een enorme groei en alsof dat nog niet genoeg was, bouwde de stad tussen 1836 en 1841 een slachthuis in de buurt van het kanaal. Deze bedrijvigheid kende al vlug heel wat succes, wat ervoor zorgde dat in 1888 een groter slachthuis opgetrokken werd. Kuregem was tegen deze tijd uitgegroeid tot een gebied met heel wat economische activiteiten en trok vele nieuwe bewoners aan. Kuregem behoorde lange tijd tot de economische motor van Brussel.

Na de golden sixties werd Kuregem, net als vele andere grote steden, getroffen door industriële teloorgang. De grote fabrieken sloten hun deuren en hun eigenaars zochten hun redding in de verder gelegen industrieterreinen met een gemakkelijkere bereikbaarheid. In de wijk nam de werkloosheid toe en deed verkrotting zijn intrede. Wie kon verliet de wijk.

Ondanks de verdwijning van heel wat bedrijfstakken en de hoge werkloosheid blijft de economische bedrijvigheid hoog in de straten van Kuregem.

Op de abattoirsite is er nog altijd een goed draaiend slachthuis. De omliggende slagers bewerken hun producten op maat van hun kopers. Je kan er bijvoorbeeld Afrikaans gepekeld vlees en Poolse worsten kopen. Dit brengt ook veel mensen van buiten Brussel naar deze plaats. Ook de markt op de site trekt elk weekend meer dan 100.000 bezoekers aan. Binnenkort wil men op de daken van de site de grootste urban-farm van Europa bouwen.

In de Textieldriekhoek vind je nog tientallen groothandelaars en kleine naaiateliers, al moeten ze op vele plaatsen plaats maken voor groothandels met producten van Chinese makelij. In de Heyvaert straat vind je tientallen garages terug en worden er jaarlijks meer den 150 000 tweedehandsauto’s verhandeld tussen Europa en West-Afrika. Veel opkopers vanuit West-Afrika zakken naar hier af om Afrika te voorzien van een wagenpark.

… van kleurrijke golven

Elke periode in de geschiedenis van Kuregem gaat gepaard met migratiegolven waarvan elke groep zijn sporen na liet.

Rond de eeuwwisseling trok Kuregem veel Joden aan die actief waren in de textielnijverheid. De synagoge en een groot Jodenmonument getuigen hier nog van. Na WOII verlieten veel Joden Kuregem. In tegenstelling tot Antwerpen hebben de joden van Kuregem zich na WOII niet langer fysiek geconcentreerd in de buurt.

Van ‘44 tot ‘74 trok de Belgische staat veel goedkopere buitenlandse werkkrachten aan om de laagbetaalde en ondergewaardeerde banen op te vullen. Mede dankzij de nabijheid van het Zuidstation en de industrie vestigden veel gastarbeiders uit het Middellands zeegebied zich in Kuregem. Eerst kwamen de Italianen, later werden zij opgevolgd door Spanjaarden, Grieken en Portugezen. Later volgden de Marokkanen, en in mindere mate de Turken. Nieuwkomers werden opgevangen in opvanghuizen van hun eigen gemeenschap, veelal in de buurt van het Zuidstation, de eerste stopplaats van de treinen uit het Zuiden.

De overgrote meerderheid van de Turken in België is afkomstig van de dezelfde streek in Turkije. Dit zorgde ervoor dat vele sociale relaties, die al bestonden in het moederland, intact zijn gebleven en zelfs versterkt zijn in een poging om zich te handhaven binnen de Belgische samenleving. De Turkse gemeenschap vestigde zich vooral rond het Noordstation, omdat zij meestal over Duitsland het land binnen kwamen en Brussel dus vanuit het noordoosten tegemoet kwamen.

De Marokkaanse gemeenschap is gedifferentieerder in herkomst, sociale afkomst en etniciteit. Veel nieuwkomers konden dus niet terugvallen op een sociaal / familiaal netwerk. Dit maakte hen dubbel kwetsbaar in hun nieuwe land. Met meer dan 50 procent is de concentratie van Marokkaanse inwijkelingen momenteel het grootst in de wijk rond het Lemmensplein, de vele genaturaliseerde Marokkanen niet meegerekend.

De verkrotting en werkloosheid in de wijk is blijven toenemen. Deze slechte “goedkope” behuizing trekt minder financieel krachtige mensen aan. Veel van hen zijn nieuwkomers, asielzoeker of uitgewezen mensen. Velen van hen vinden in de wijk ook een bron van inkomsten binnen illegale economie. Hoeveel mensen zonder papieren in Brussel verblijven, wonen en werken valt moeilijk te bepalen, maar het gaat alvast over tienduizenden. Men spreekt in Brussel van een 20^e gemeente, zoveel mensen zijn het.

Door internationale economische verschuivingen verandert de herkomst van deze mensen. De laatste 20 jaar kent Kuregem kleurrijke golven uit Zuid-Amerika, Afrika en Oost Europa. Bij de school naast het Lemmensplein komen regelmatig nieuwe anderstalige leerlingen aankloppen waarvan velen geen papieren hebben of geen Frans, Nederlands of Engels kunnen spreken. De nationaliteiten zijn er bijgevolg heel divers, van Nepalees tot Afrikaan, van Rus tot Marokkaan. Slechte huisvesting en onbeschermde arbeidersvoorwaarden zijn meestal de enige antwoorden die Kuregem kan bieden tijdens hun zoektocht naar geluk. Huisvesting is in deze overvolle wijk een acuut probleem. Kamers worden apart verhuurd of zelfs gedeeld.

De wijk trok de laatste jaren ook Syrische vluchtelingen aan, aangezien er op de Bergense steenweg veel Libanese en Syrische handelszaken zijn.

Het aantal oorspronkelijke Belgen in de wijk blijft afnemen en bestaat vooral uit weinig kapitaalkrachtige bejaarden en kansarme gezinnen. Het dienstencentrum “Cosmos” probeert deze mensen te ondersteunen en hen bescherming te bieden tegen sociaal isolement. De laatste tijd vinden ook enkele jonge Vlaamse gezinnen de weg naar deze wijk die hen redelijk goedkope woningen aanbiedt vlakbij het centrum van Brussel.

In wijken zoals Kuregem vinden veel nieuwkomers aansluiting bij landgenoten die hen voorgingen, ondernemen ze en kunnen ze doorstoten tot de middenklasse. Na verloop van tijd verlaten sommigen de aankomstwijk in Kuregem en maken plaats voor nieuwe. Men stelt vast dat in Kuregem de armoede stagneert of toeneemt terwijl de wijk eigenlijk fungeert om nieuwkomers omhoog te duwen op de sociale ladder.

De kansen en uitdagingen van Kuregem vandaag.

Vandaag blijft Kuregem groeien en mensen aantrekken. Sinds 2001 is het bevolkingsaantal meer dan 20 procent gegroeid. Kuregem is een jonge wijk met een gemiddelde leeftijd van 31 jaar. Maar liefst 1/4^e van de bevolking is er jonger dan 25 jaar en 20 procent van de gezinnen heeft meer dan drie kinderen.

Kuregem groeit niet alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief, en is met haar 121 verschillende nationaliteiten een toonbeeld geworden van superdiversiteit. Waar je vroeger soms uitsluitend Noord-Afrikanen in het straatbeeld zag, zie je nu ook meer en meer Zwart-Afrikanen, Aziaten en Oost-Europeanen de trottoirs kleuren. Het is een wijk geworden waar Roma een babbeltje slaan met West-Afrikaanse autohandelaars, waar Pakistanen Afrikaanse winkeltjes runnen, waar Marokkaanse papa’s een zoen geven aan hun Congolese vrouw, de Braziliaanse buurvrouw Albanese kindjes opvangt, een Algerijnse verpleegster het hemd rechttrekt van een Belgische senior, enzovoort.

Door het grote percentage “niet-Belgen” in de wijk, werd ze meer dan 40 jaar lang electoraal verwaarloosd. Pas eind de jaren 90 schoot de politiek wakker. Hevige rellen en de Snel-Belgwet brachten de wijk op de politieke agenda. 150 miljoen toenmalige Belgische franken werd in de wijk geïnvesteerd (infrastructuur, sport, cultuur, pedagogische activiteiten), samen met de uitbouw van wijkontwikkelingsprojecten die nog doorlopen tot vandaag. De grote uitdagingen waren en zijn nog steeds: aanpakken van het sociaal en cultureel isolement, creëren van werkgelegenheid en het opkrikken van de leefbaarheid van de buurt. Het buurtopbouwwerk wil ook de participatie van de bewoners op bestuurlijk niveau bevorderen. Er werd met de bewoners een vragenlijst opgesteld die overhandigd werd aan de huidige burgemeester. Van zijn kant werkt de gemeentelijke overheid sindsdien aan transparantie en een betere communicatie. De inspanningen kenden een positief resultaat: sinds de verkiezingen van 2000 telt de Anderlechtse gemeenteraad 3 verkozenen uit Kuregem.

Ondertussen zijn er talloze sociaal-culturele organisaties actief in de wijk en de wil van de wijk om vooruit te gaan is groot.. De vragen naar huiswerkbegeleiding, vrouwengroepen, taallessen, betere huisvesting, opleidingen, enzovoort, zijn niet bij te houden. Jammer genoeg valt zo veel jaren sociale achterstelling moeilijk in te halen en blijft de wijk kampen met problemen zoals haar grote werkloosheid, de veelal slechte behuizing, het gebrek aan participatie, de lokroep van de quick wins en de criminaliteit, problemen met de openbare netheid, gebrek aan openbare ruimtes, enzovoort.

Helaas worden vooral deze problemen gemediatiseerd, en vergeet men snel dat deze wijk vooral een wijk is van jonge mensen en gezinnen.

5. Studio Globo Brussel komt terecht in Kuregem…

Onze vestigingsplaats is in Kuregem. Hoewel we deze locatie niet zelf hebben gekozen, voelen we wel dat onze aanwezigheid een zekere verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Om de buurt beter te leren kennen hadden we gesprekken met een aantal mensen die hier al jaren wonen en werken. Deze gesprekken leerden ons dat de vestiging van Studio Globo in het Kuregem van vandaag geen neutrale beslissing kan zijn. De mensen die we spraken waren allereerst erg verheugd over onze komst, omdat onze activiteiten aan leerkrachten, kinderen en studenten, de weg naar de wijk zullen tonen. Kuregem ontvangt, in tegenstelling tot andere wijken zoals bijvoorbeeld Matongé, erg weinig buitenstaanders.

Bronnen:

- Meerjarenplan 2003-2008 van Samenlevingsopbouw Brussel;

- Documentatiemap: “ Een verkenning van Kuregem” (2002) geschreven door Dirk de Caluwé en Gust Van Roosbroeck;

- Artikels uit de pers en getuigenissen uit de buurt (met speciale vermelding van Hugo Carmeliet).